Waalse Kerk Breda
Geschiedenis
In 1429 beginnen de voorbereidingen voor de bouw van een Capucijner klooster met daarnaast een
kapel, in opdracht van Johanna van Polanen, de vrouw van Engelbrecht I van Nassau. Deze kapel,
gelegen in de Caeterstraete, de latere Catharinastraat, werd toegewijd aan de heilige Wendelinus van
Trier, een heilige tegen besmettelijke ziekten en in 1440 in gebruik genomen. In 1535 wordt het oude
Begijnhof overgebracht naar de plaats van het voormalige klooster van de Graeuwe zusters bij het
Valkenberg en de St. Wendelinuskapel, eigendom van de Nassaus. Wie was Wendelinus >
In 1590 verovert Prins Maurits Breda d.m.v. een turfschip. Breda kwam daarmee in Staatse handen en
de begijnen moesten dientengevolge hun kerk afstaan. Maurits was de begijnen redelijk goed gezind,
maar ingevolge een synodaal besluit van Dordrecht in 1578 hadden de Franssprekenden recht op een
eigen kerk. Een belangrijke dwingende rol speelde de militaire gouverneur, Charles de Héraugière, die
als Waal en Hervormde, de kerk opeiste. Het altaar en de heiligenbeelden werden verwijderd.
Vijfendertig jaar bleef de St. Wendelinuskapel Waalse kerk, totdat Breda in 1625 na een uitputtend
beleg voor Spinola capituleerde en de Spanjaarden er weer aan de macht kwamen. De kapel ging
opnieuw deel uitmaken van het Begijnhof.
In 1637 veroverde Frederik Hendrik Breda. De kerk bleef tot 1648 (Vrede van
Munster) in bezit van de begijnen. Vanaf dat jaar moesten de begijnen hun
kerkgebouw definitief afstaan aan de Waalse gemeente. De kerk kreeg een
eigen ingang in een van de woninkjes in de Katerstraat en werd de
oorspronkelijke toegang, inclusief de laat - gotische poort met de beeltenis van
de Heilige Catharina, dichtgemetseld. Deze poort is nu, na geconserveerd te
zijn, tegen een zijwand in de kerk achter glas te zien.
Tot 1830 bleven de begijnen hier hun doden en pastoors begraven, daarna
werd dit per wet verboden. Enkele grafstenen herinneren hier nog aan. De
preekstoel stamt uit de 17e eeuw evenals de credoborden. Naast de preekstoel
staat een luid-klok, gegoten in 1724. Voor het luiden is er een nieuwe klok
gegoten, waarop als bijgevoegde tekst staat de spreuk voor de Waalse kerk
”J'affirme la vie”. Aan de kansel hangt het Hugenotenkruis, afgeleid van het
Malthezerkruis (afkomstig van de Tempeliers). Een beroemd Königsorgel,
gebouwd door de beroemde orgelbouwers Caspar en Ludwig König in 1761-1763 is ter begeleiding van de diensten aanwezig.
In de Consistoriekamer hangt nog een Hugenotenspiegel waarin de bijbel verborgen werd.
Restauraties
1978 - 1983
In 1975 was de kerk aan een grondige restauratie toe, die werd aangepakt onder de
titel: Het Vergeet-mij-nietje van Breda. Deze restauratie was in 1983 klaar.
meer foto’s van deze restauratie >
1993 - 1994
Tijdens de restauratie van 1978-1983 zijn aan de kap van de kerk
geen restauraties uitgevoerd omdat daarvoor de middelen ontbraken.
In 1993 blijkt bij een inspectie dat aan de noordzijde van de kap de
opleggingen van de trekbalken ernstig verzwakt waren door
aantasting door de bonte knaagkever. Er worden meer mankementen
geconstateerd: verschillende koppen van de trekbalken blijken verrot,
er zijn scheuren in de gemetselde gewelven en de zijmuren zijn wat
naar buiten uitgeweken.
Voor stabilisering van de kapconstructie worden extra trekstangen
aangebracht en voor de ondersteuning van de dakspanten komt aan
de noordzijde een stalen balk. De balkkoppen worden hersteld en al
het hout van de kap wordt behandeld tegen houtaantasters.
Daarnaast worden er twee dakluiken aangebracht.
meer foto’s van deze restauratie >
2010 - 2011
Ondanks injecteren in 1994 met insectwerende vloeistof blijken
omstreeks 2010 een aantal trekbalken en muurplaten toch door
houtborende insecten te zijn aangetast.
Ook zijn de kapvoet en enige stijlen van het torentje beschadigd. Om
gevaarlijke situaties te voorkomen moesten deze worden vervangen.
Dankzij een forse provinciale subsidie kon dit werk tussen september
2010 en februari 2011 worden uitgevoerd. Tegelijkertijd werd het
dakbeschot en het leiwerk op het dak van het koor vervangen.
Op 6 december 2010 plaatste G. Schouten, penningmeester van de
stichting, de met bladgoud gerestaureerde torenhaan op het vernieuwde
daktorentje (zie foto).
meer foto’s van deze restauratie >
2015
Een in augustus 2014 ontstaan probleem is de aanleiding dat de kerk
opnieuw in de steigers moet. Vochtdoorslag in het in 1982 dichtgezette
raam links in het koor. Ook het al eerder dichtgemaakte raam boven de
preekstoek vertoont vochtplekken. Voorts gaf het rapport van de
monumentenzorg aanleiding om de noord- en westgevel te voorzien van
nieuw voegwerk en zouden enkele kapotte stenen vervangen moeten
worden. In oktober 2015 zijn de werkzaamheden gestart en na
verwachting zal medio december 2015 de klus geklaard zijn.
meer foto’s van deze restauratie >
kapel, in opdracht van Johanna van Polanen, de vrouw van Engelbrecht I van Nassau. Deze kapel,
gelegen in de Caeterstraete, de latere Catharinastraat, werd toegewijd aan de heilige Wendelinus van
Trier, een heilige tegen besmettelijke ziekten en in 1440 in gebruik genomen. In 1535 wordt het oude
Begijnhof overgebracht naar de plaats van het voormalige klooster van de Graeuwe zusters bij het
Valkenberg en de St. Wendelinuskapel, eigendom van de Nassaus. Wie was Wendelinus >
In 1590 verovert Prins Maurits Breda d.m.v. een turfschip. Breda kwam daarmee in Staatse handen en
de begijnen moesten dientengevolge hun kerk afstaan. Maurits was de begijnen redelijk goed gezind,
maar ingevolge een synodaal besluit van Dordrecht in 1578 hadden de Franssprekenden recht op een
eigen kerk. Een belangrijke dwingende rol speelde de militaire gouverneur, Charles de Héraugière, die
als Waal en Hervormde, de kerk opeiste. Het altaar en de heiligenbeelden werden verwijderd.
Vijfendertig jaar bleef de St. Wendelinuskapel Waalse kerk, totdat Breda in 1625 na een uitputtend
beleg voor Spinola capituleerde en de Spanjaarden er weer aan de macht kwamen. De kapel ging
opnieuw deel uitmaken van het Begijnhof.
In 1637 veroverde Frederik Hendrik Breda. De kerk bleef tot 1648 (Vrede van
Munster) in bezit van de begijnen. Vanaf dat jaar moesten de begijnen hun
kerkgebouw definitief afstaan aan de Waalse gemeente. De kerk kreeg een
eigen ingang in een van de woninkjes in de Katerstraat en werd de
oorspronkelijke toegang, inclusief de laat - gotische poort met de beeltenis van
de Heilige Catharina, dichtgemetseld. Deze poort is nu, na geconserveerd te
zijn, tegen een zijwand in de kerk achter glas te zien.
Tot 1830 bleven de begijnen hier hun doden en pastoors begraven, daarna
werd dit per wet verboden. Enkele grafstenen herinneren hier nog aan. De
preekstoel stamt uit de 17e eeuw evenals de credoborden. Naast de preekstoel
staat een luid-klok, gegoten in 1724. Voor het luiden is er een nieuwe klok
gegoten, waarop als bijgevoegde tekst staat de spreuk voor de Waalse kerk
”J'affirme la vie”. Aan de kansel hangt het Hugenotenkruis, afgeleid van het
Malthezerkruis (afkomstig van de Tempeliers). Een beroemd Königsorgel,
gebouwd door de beroemde orgelbouwers Caspar en Ludwig König in 1761-1763 is ter begeleiding van de diensten aanwezig.
In de Consistoriekamer hangt nog een Hugenotenspiegel waarin de bijbel verborgen werd.
Restauraties
1978 - 1983
In 1975 was de kerk aan een grondige restauratie toe, die werd aangepakt onder de
titel: Het Vergeet-mij-nietje van Breda. Deze restauratie was in 1983 klaar.
meer foto’s van deze restauratie >
1993 - 1994
Tijdens de restauratie van 1978-1983 zijn aan de kap van de kerk
geen restauraties uitgevoerd omdat daarvoor de middelen ontbraken.
In 1993 blijkt bij een inspectie dat aan de noordzijde van de kap de
opleggingen van de trekbalken ernstig verzwakt waren door
aantasting door de bonte knaagkever. Er worden meer mankementen
geconstateerd: verschillende koppen van de trekbalken blijken verrot,
er zijn scheuren in de gemetselde gewelven en de zijmuren zijn wat
naar buiten uitgeweken.
Voor stabilisering van de kapconstructie worden extra trekstangen
aangebracht en voor de ondersteuning van de dakspanten komt aan
de noordzijde een stalen balk. De balkkoppen worden hersteld en al
het hout van de kap wordt behandeld tegen houtaantasters.
Daarnaast worden er twee dakluiken aangebracht.
meer foto’s van deze restauratie >
2010 - 2011
Ondanks injecteren in 1994 met insectwerende vloeistof blijken
omstreeks 2010 een aantal trekbalken en muurplaten toch door
houtborende insecten te zijn aangetast.
Ook zijn de kapvoet en enige stijlen van het torentje beschadigd. Om
gevaarlijke situaties te voorkomen moesten deze worden vervangen.
Dankzij een forse provinciale subsidie kon dit werk tussen september
2010 en februari 2011 worden uitgevoerd. Tegelijkertijd werd het
dakbeschot en het leiwerk op het dak van het koor vervangen.
Op 6 december 2010 plaatste G. Schouten, penningmeester van de
stichting, de met bladgoud gerestaureerde torenhaan op het vernieuwde
daktorentje (zie foto).
meer foto’s van deze restauratie >
2015
Een in augustus 2014 ontstaan probleem is de aanleiding dat de kerk
opnieuw in de steigers moet. Vochtdoorslag in het in 1982 dichtgezette
raam links in het koor. Ook het al eerder dichtgemaakte raam boven de
preekstoek vertoont vochtplekken. Voorts gaf het rapport van de
monumentenzorg aanleiding om de noord- en westgevel te voorzien van
nieuw voegwerk en zouden enkele kapotte stenen vervangen moeten
worden. In oktober 2015 zijn de werkzaamheden gestart en na
verwachting zal medio december 2015 de klus geklaard zijn.
meer foto’s van deze restauratie >
CONTACT
